دعاوی ملکی یکی از پیچیده‌ترین، پرچالش‌ترین و در عین حال پرکاربردترین انواع دعاوی حقوقی در نظام حقوقی ایران محسوب می‌شوند. این دسته از دعاوی، نه تنها در بین اشخاص حقیقی، بلکه در میان اشخاص حقوقی، شرکت‌ها، سازمان‌ها و حتی نهادهای دولتی نیز به دفعات مطرح می‌شوند. تنوع موضوعی دعاوی ملکی، از اختلافات ناشی از مالکیت گرفته تا مباحثی نظیر تخلیه، تصرف عدوانی، سرقفلی، فروش، اجاره، فسخ قرارداد و تقسیم ارث، گویای وسعت و عمق تاثیر آن‌ها در زندگی روزمره و روابط اقتصادی و اجتماعی افراد است.

آگاهی از ابعاد حقوقی دعاوی ملکی و شناخت فرآیندهای قانونی مربوطه، نه تنها به پیشگیری از بروز اختلافات کمک می‌کند، بلکه می‌تواند موجب تسریع در حل و فصل منازعات موجود نیز گردد. بنابراین، بررسی موضوعات مربوط به دعاوی ملکی، گامی موثر در جهت ارتقا دانش حقوقی عمومی و همچنین یاری‌رسانی به وکلا، مشاوران حقوقی، خریداران، فروشندگان و سایر افراد درگیر در معاملات ملکی خواهد بود.

این مقاله با هدف تبیین ساختارمند و نظام‌مند مهم‌ترین انواع دعاوی ملکی تدوین شده است. علاوه بر معرفی ابعاد مختلف هر دعوا، نکات مورد نیاز برای طرح دعوا یا دفاع از حقوق قانونی را ارائه می‌شود. در ادامه، موضوعات مهم مرتبط با دعاوی ملکی بررسی خواهند شد.

دعاوی ملکی

مالکیت ملک

در دعاوی ملکی، مالکیت ملک یکی از اصلی‌ترین و بنیادین‌ترین موضوعاتی است که ممکن است مورد اختلاف قرار گیرد. دعوای مالکیت، ادعایی است که فرد نسبت به حق مالکیت قانونی خود بر یک ملک مشخص مطرح می‌کند. در این دعوا، خواهان ادعا دارد که مالک ملک مورد نظر است و می‌خواهد این حق در مراجع قضایی به رسمیت شناخته شود، به خصوص اگر شخص دیگری ملک را تصرف کرده یا ادعای مالکیت داشته باشد.

انواع دعاوی مالکیت ملک

۱. دعوای اثبات مالکیت

زمانی مطرح می‌شود که سند رسمی به نام خواهان نیست اما او مدارکی دارد که مالکیتش را ثابت می‌کند (مثل مبایعه‌نامه، رسید پرداخت وجه، شهادت شهود و…).

۲. دعوای خلع ید (همراه با اثبات مالکیت)

زمانی که شخصی بدون اجازه ملک را تصرف کرده و مالک می‌خواهد او را بیرون کند. ابتدا باید مالکیت اثبات شود و سپس خلع ید انجام گیرد.

۳. دعوای ابطال سند رسمی

اگر سند رسمی ملک به اشتباه یا بر اساس تقلب به نام دیگری صادر شده باشد، مالک می‌تواند تقاضای ابطال آن را بدهد.

۴. دعوای تصرف عدوانی

زمانی که ملک بدون رضایت مالک تصرف شده باشد و مالک قصد دارد از طریق دادگاه یا شورای حل اختلاف، ملک را پس بگیرد.

مدارک مورد نیاز برای اثبات مالکیت در دعاوی ملکی

دعاوی ملکی

الزام به تنظیم سند رسمی

دعوای الزام به تنظیم سند رسمی یکی از دعاوی ملکی رایج است که زمانی مطرح می‌شود که فروشنده از تنظیم سند رسمی در دفترخانه خودداری می‌کند. در این نوع دعوا، خریدار پس از انجام معامله و پرداخت وجه، می‌خواهد که فروشنده را ملزم به انتقال سند رسمی ملک کند.

شرایط طرح دعوا

برای طرح دعوای الزام به تنظیم سند رسمی، باید شرایط زیر وجود داشته باشد:

مدارک مورد نیاز برای طرح دعوا

۱. مبایعه‌نامه یا قولنامه عادی که معامله را اثبات کند.

۲. رسید پرداخت وجه یا فیش‌های بانکی.

۳. استعلام ثبتی ملک از اداره ثبت.

۴. گواهی عدم حضور فروشنده در دفترخانه، در صورتی که وقت تنظیم سند تنظیم شده باشد.

الزام به تحویل ملک

دعوای الزام به تحویل ملک زمانی مطرح می‌شود که فروشنده یا مالک، پس از انجام معامله و پرداخت وجه، از تحویل ملک به خریدار خودداری می‌کند. در این شرایط، خریدار می‌تواند از طریق دادگاه درخواست کند که مالک یا فروشنده ملزم به تحویل ملک شود.

شرایط طرح دعوا

برای طرح دعوای الزام به تحویل ملک، شرایط زیر باید وجود داشته باشد:

مدارک مورد نیاز برای طرح دعوا

۱. مبایعه‌نامه یا قولنامه که جزئیات قرارداد را مشخص می‌کند.

۲. رسید پرداخت وجه یا فیش‌های بانکی که نشان‌دهنده پرداخت قیمت ملک است.

۳. گواهی عدم تحویل ملک از جانب خریدار (در صورت امتناع مالک از تحویل ملک).

۴. استعلام ثبتی ملک از اداره ثبت، در صورتی که سند رسمی تنظیم شده باشد.

الزام به فک رهن

دعوای الزام به فک رهن در دعاوی ملکی زمانی مطرح می‌شود که ملک یا مال غیرمنقول به عنوان وثیقه یا ضمانت برای یک بدهی به رهن بانک یا موسسه مالی رفته است و پس از تسویه بدهی، مالک ملک از موسسه مالی درخواست می‌کند که ملک را از رهن خارج کرده و سند مالکیت آن را آزاد کند. اگر موسسه مالی یا بانک از انجام این اقدام خودداری کند، مالک می‌تواند از طریق دادگاه درخواست الزام به فک رهن را بدهد.

شرایط طرح دعوا

برای طرح دعوای الزام به فک رهن، شرایط زیر باید وجود داشته باشد:

مدارک مورد نیاز برای طرح دعوا

۱. سند رسمی ملک که در رهن بوده و باید از رهن خارج شود.

۲. مدارک پرداخت بدهی (فیش‌های پرداخت، رسیدهای بانکی، یا تاییدیه موسسه مالی).

۳. اظهارنامه رسمی به موسسه مالی برای درخواست فک رهن.

۴. گواهی بانک یا موسسه مالی مبنی بر تسویه کامل بدهی.

۵. استعلام از اداره ثبت برای بررسی وضعیت رهن و مالکیت.

دعاوی مرتبط با سرقفلی

سرقفلی به عنوان یکی از حقوق مالی در دعاوی ملکی مربوط به مستاجر در اجاره املاک تجاری شناخته می‌شود. این حق به مستاجر اجازه می‌دهد که درآمد حاصل از ملک اجاره‌ای را به عنوان دارایی خود برای انتقال به دیگری استفاده کند، به شرط آن که مدت زمان قرارداد اجاره به پایان نرسیده باشد. دعاوی مرتبط با سرقفلی در موارد مختلف می‌تواند مطرح شود و شامل اختلافات بین مستاجر و موجر در مورد حقوق سرقفلی، مبلغ سرقفلی، یا انتقال آن به دیگران است.

انواع دعاوی مرتبط با سرقفلی

۱. دعوای الزام به پرداخت سرقفلی

اگر مستاجر مبلغی به عنوان سرقفلی به موجر پرداخت کرده باشد و موجر از بازپرداخت آن یا انجام تعهدات خود امتناع کند، مستاجر می‌تواند دعوای الزام به پرداخت سرقفلی را در دادگاه مطرح کند.

۲. دعوای فسخ قرارداد اجاره به دلیل عدم پرداخت سرقفلی

اگر مستاجر سرقفلی خود را پرداخت نکرده باشد، موجر می‌تواند دعوای فسخ قرارداد اجاره را مطرح کرده و درخواست تخلیه ملک را بنماید.

۳. دعوای انتقال سرقفلی

در صورتی که مستاجر بخواهد سرقفلی خود را به شخص دیگری منتقل کند (بدون رضایت موجر یا با رضایت موجر)، دعاوی مربوط به انتقال سرقفلی مطرح می‌شود. انتقال سرقفلی بدون توافق موجر ممکن است موجب بروز مشکلات حقوقی و دعواهایی در دادگاه شود.

۴. دعوای اخذ حق سرقفلی بعد از پایان اجاره

یکی از موارد معمول در دعاوی سرقفلی این است که مستاجر پس از اتمام مدت اجاره، درخواست دریافت حق سرقفلی خود را دارد. در این صورت، دعوای مربوط به میزان سرقفلی و شرایط پرداخت آن به موجر می‌تواند در دادگاه مطرح شود.

۵. دعوای تخلیه ملک به دلیل سوءاستفاده از سرقفلی

در صورتی که مستاجر از ملک به‌ گونه‌ای استفاده کند که باعث ضرر به موجر یا سایر مستاجران شود، یا اگر از سرقفلی به‌ طور غیرقانونی استفاده کرده باشد، موجر می‌تواند دعوای تخلیه ملک را به دلیل سوءاستفاده از سرقفلی مطرح کند.

شرایط طرح دعوا

برای طرح دعوای مرتبط با سرقفلی، مستاجر یا موجر باید شرایط زیر را اثبات کنند:

مدارک مورد نیاز برای طرح دعوا

۱. قرارداد اجاره که جزئیات سرقفلی و شرایط آن را مشخص می‌کند.

۲. رسید پرداخت مبلغ سرقفلی.

۳. مدارک اثبات انتقال سرقفلی در صورت وجود انتقال.

۴. گواهی تخلیه ملک در صورتی که مستاجر به طور غیرقانونی ملک را تخلیه نکرده باشد.

دستور فروش ملک مشاع

ملک مشاع به ملکی اطلاق می‌شود که مالکیت آن به طور مشترک بین چند نفر تقسیم شده باشد. هر یک از مالکین سهم معینی از ملک دارند، اما به دلیل ماهیت مشاع، امکان تصرف و استفاده از آن ملک بدون توافق سایر مالکین وجود ندارد. در بسیاری از موارد، اختلافات بین مالکین ملک مشاع بر سر نحوه تقسیم ملک یا فروش آن به‌ وجود می‌آید.

شرایط طرح دعوا برای دستور فروش ملک مشاع

برای درخواست دستور فروش ملک مشاع، باید شرایط خاصی وجود داشته باشد:

مدارک مورد نیاز برای طرح دعوا

۱. سند مالکیت ملک مشاع که نشان‌دهنده مالکیت مشترک افراد است.

۲. مدارک شراکت و تقسیم سهم‌ها بین مالکین.

۳. دلایل عدم توافق یا دلایل عدم امکان تقسیم ملک.

۴. در صورتی که توافق یا مشاجره بین مالکین وجود دارد، اظهارنامه‌ها یا نامه‌های رسمی مبنی بر درخواست‌های طرفین.

تصرف عدوانی

تصرف عدوانی در دعاوی ملکی به معنی تصرف غیرقانونی و بدون اجازه ملک یا اموال متعلق به دیگری است. این نوع تصرف، به ویژه در املاک و اراضی، زمانی اتفاق می‌افتد که فردی بدون مجوز قانونی و به طور عدوانی (خشونت‌آمیز یا غیرمجاز) وارد ملک دیگری می‌شود و از آن استفاده می‌کند. در چنین شرایطی، مالک اصلی ملک یا اموال می‌تواند از طریق دادگاه درخواست رفع تصرف عدوانی کند.

شرایط طرح دعوا برای تصرف عدوانی

برای طرح دعوای تصرف عدوانی باید شرایط زیر وجود داشته باشد:

مدارک مورد نیاز برای طرح دعوا

۱. سند مالکیت ملک که ثابت کند درخواست‌کننده مالک اصلی ملک است.

۲. شواهد و مدارک اثبات تصرف مانند شهادت شهود، مستندات مربوط به تاریخ تصرف و وضعیت ملک.

۳. اظهارنامه‌ها و مکاتباتی که نشان دهد متصرف اجازه تصرف ملک را از مالک نداشته است.۴. در برخی موارد، گزارشات پلیس یا مقام‌های قضایی که تصرف عدوانی را تایید کنند.

دعاوی ملکی

تخلیه ملک

تخلیه ملک به معنای واگذاری یا تحویل ملک اجاره‌ای به مالک یا موجر پس از پایان قرارداد اجاره است. این فرایند زمانی ضرورت پیدا می‌کند که مستاجر طبق قرارداد موظف به تخلیه ملک است اما از انجام این تعهد خودداری می‌کند. تخلیه ملک می‌تواند به دلایل مختلفی مانند پایان مدت اجاره، فسخ قرارداد یا نقض شرایط قرارداد، رخ دهد. در صورتی که مستاجر به طور داوطلبانه ملک را تخلیه نکند، موجر می‌تواند اقدام قانونی برای تخلیه ملک انجام دهد.

شرایط طرح دعوا برای تخلیه ملک

برای طرح دعوای تخلیه ملک باید شرایط زیر وجود داشته باشد:

مدارک مورد نیاز برای طرح دعوا

۱. قرارداد اجاره که مدت زمان اجاره و شرایط تخلیه ملک را مشخص می‌کند.

۲. مدارک مربوط به عدم پرداخت اجاره‌بها (در صورتی که دلیل تخلیه به دلیل عدم پرداخت اجاره باشد).

۳. اظهارنامه رسمی که به مستاجر اخطار تخلیه داده شده باشد.

۴. مدارک اثبات نقض قرارداد در صورت فسخ قرارداد به دلیل تخلف مستاجر.

فروش/اجاره ملک

از مهم‌ترین دعاوی ملکی می‌توان به فروش و اجاره ملک اشاره کرد. این دو فرایند از نظر حقوقی، مراحل مختلف و مشخصی دارند که باید به دقت رعایت شوند تا از بروز مشکلات قانونی جلوگیری شود.

فروش ملک

فروش ملک به معنای انتقال مالکیت یک ملک از فروشنده به خریدار است. در این معامله، خریدار مبلغ معینی را به فروشنده پرداخت کرده و در مقابل مالکیت ملک را دریافت می‌کند.

شرایط و مراحل فروش ملک

اجاره ملک

اجاره ملک به معنای اجازه استفاده از ملک توسط مستاجر به مدت زمان معین و در ازای پرداخت مبلغ اجاره است. در این فرایند، مالک یا موجر اجازه می‌دهد که مستاجر از ملک استفاده کند و در عوض، مستاجر مبلغ اجاره را به موجر پرداخت می‌کند.

شرایط و مراحل اجاره ملک

فسخ قرارداد

فسخ قرارداد به معنای پایان دادن به اعتبار قرارداد قبل از اتمام مدت زمان تعیین‌شده یا انجام کامل تعهدات طرفین است. این اقدام می‌تواند به دلیل نقض شروط قرارداد، عدم اجرای تعهدات یا دلایل قانونی دیگر صورت گیرد. فسخ قرارداد در صورتی معتبر است که مطابق با قوانین و شرایطی که در خود قرارداد ذکر شده، انجام شود.

انواع فسخ قرارداد

فسخ قرارداد می‌تواند به دو صورت توافقی یا یک‌جانبه صورت گیرد:

فسخ قرارداد در دعاوی ملکی

فسخ قرارداد در زمینه دعاوی ملکی نیز کاربرد زیادی دارد. به ویژه در مواردی که قراردادهای فروش، اجاره یا رهن به دلایل مختلف نیاز به فسخ دارند. برخی از مهم‌ترین موارد فسخ قرارداد در دعاوی ملکی عبارتند از:

۱. فسخ قرارداد اجاره: در صورتی که مستاجر یا موجر به تعهدات خود عمل نکند، طرف مقابل می‌تواند قرارداد اجاره را فسخ کند. به عنوان مثال، در صورت عدم پرداخت اجاره‌بها توسط مستاجر یا نقض شرایط اجاره از سوی موجر، فسخ قرارداد اجاره امکان‌پذیر است.
۲. فسخ قرارداد فروش ملک: در صورتی که خریدار یا فروشنده نتوانند تعهدات خود را انجام دهند، طرف مقابل می‌تواند اقدام به فسخ قرارداد فروش کند. به طور مثال، اگر فروشنده نتواند سند مالکیت ملک را تحویل دهد، خریدار حق فسخ قرارداد را خواهد داشت.
۳. فسخ قرارداد رهن: اگر بدهی که تحت قرارداد رهن قرار دارد، پرداخت نشود، شخص رهن‌دهنده ممکن است اقدام به فسخ قرارداد رهن کند.

دعاوی ملکی

تقسیم ارث

تقسیم ارث به فرایندی اطلاق می‌شود که در آن دارایی‌ها و اموال شخص متوفی پس از فوت، بین ورثه او طبق قوانین ارث تقسیم می‌شود. ارث به تمام اموال، دارایی‌ها و حقوقی گفته می‌شود که از شخص متوفی به ورثه منتقل می‌شود. ورثه کسانی هستند که به موجب قانون یا وصیت‌نامه از متوفی ارث می‌برند.

در تقسیم ارث، وراث به دو گروه کلی تقسیم می‌شوند:

مراحل تقسیم ارث

۱. تعیین موجودی و دارایی‌های متوفی: در این مرحله، تمامی دارایی‌ها و بدهی‌های متوفی مشخص می‌شود. این دارایی‌ها می‌توانند شامل املاک، حساب‌های بانکی، سهام، وسایل خانه، حق‌الزحمه‌های کاری و سایر اموال باشد.
۲. تعیین بدهی‌ها و تعهدات متوفی: اگر متوفی بدهی یا تعهدی داشته باشد، ابتدا باید این بدهی‌ها پرداخت شود. بدهی‌ها شامل قرض‌ها، هزینه‌های پزشکی، هزینه‌های دفن، مالیات‌های معوق و سایر تعهدات مالی است.
۳. تعیین سهم هر یک از وراث: بر اساس قوانین ارث، سهم هر یک از وراث مشخص می‌شود. سهم وراث به نوع رابطه آن‌ها با متوفی بستگی دارد.

۴. تقسیم اموال و دارایی‌ها: پس از پرداخت بدهی‌ها، دارایی‌های باقی‌مانده بر اساس سهمیه‌های قانونی به وراث تقسیم می‌شود.

نتیجه‌گیری

در پایان باید گفت که دعاوی ملکی یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین مسائل حقوقی است که افراد در طول زندگی خود ممکن است با آن مواجه شوند. هر یک از این دعاوی ملکی نیاز به بررسی دقیق و رعایت قوانین و مقررات مربوطه دارند تا حقوق تمام طرفین به‌ درستی حفظ شود و از بروز مشکلات جدی جلوگیری گردد.

در این راستا، داشتن مشاور و وکیل متخصص در زمینه دعاوی ملکی می‌تواند کمک شایانی در تسریع روند پرونده و دفاع از حقوق شما باشد. موسسه حقوقی مهرآسا با تیمی مجرب و متخصص در زمینه دعاوی ملکی، همراه شماست تا در هر مرحله از فرایند حقوقی، از مشاوره اولیه تا رسیدگی به پرونده‌های پیچیده، شما را پشتیبانی کرده و راه‌حل‌های مناسب و قانونی ارائه دهد.

برای دریافت مشاوره و شروع همکاری با ما، با موسسه حقوقی مهرآسا تماس بگیرید و از خدمات حقوقی حرفه‌ای بهره‌مند شوید.