تفاوت تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث در این است که اولا تقسیم ترکه مقدمه مطالبه سهم الارث بوده و ثانیا هر کدام تشریفات قانونی جداگانه ای دارند. در واقع تقسیم ترکه به تقسیم اموال متوفی در بین وراث اشاره دارد. این فرآیند اگر به صورت توافقی قابل انجام نباشد یا کلیه وراث برای تقسیم اهلیت و حضور نداشته باشند، از طریق مرجع قضایی صالح صورت می گیرد. برای این منظور باید درخواست مکتوب به دادگاه ارائه گردد. در مقابل مطالبه سهم الارث دعوای مالی است که از طرف یکی از وراث در دادگاه طرح می شود. این دعوا زمانی طرح می شود که سهم خواهان از ارث متوفی تعیین شده اما به ناحق در تصرف و اختیار شخص دیگری است. برای کسب نتیجه مطلوب در این دعوا باید دادخواست کارآمد و دلایل و مدارک کافی ارائه گردد. از طرف دیگر انحصار وراثت و دریافت گواهی حصر وراثت به عنوان مقدمه درخواست تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث، نیازمند طی مراحل قانونی است. بنابراین شخصی که دعوای مطالبه سهم الارث را طرح می کند ابتدا باید مقدمات را انجام داده و مدارک مرتبط را به دادگاه ارائه نماید. در غیر این صورت به دادخواست ایشان رسیدگی نخواهد شد.
منظور از تقسیم ترکه چیست؟
برای بیان تفاوت تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث ابتدا باید هر دو مفهوم را تعریف کرده و شرایط آنها را بیان کنیم.
ترکه به معنای دارایی هایی است که از متوفی برجای مانده است. این دارایی ها می تواند مثبت باشند مانند حقوق، سهام، طلا و ارز، اموال منقول و غیر منقول؛ می توانند منفی باشند مانند بدهی، مالیات، تعهدات مالی و مهریه همسر. همچنین ممکن است طبق وصیت متوفی قسمتی از اموال وقف یا بخشش شود. (توجه نمایید هیچ فردی نمی تواند برای بیش از ثلث اموال خود تصمیم گیری اختصاصی نماید.) تقسیم ترکه به معنای کسر دارایی های منفی و تخصیص باقی اموال بین وراث متوفی است. برای انجام تقسیم ترکه باید مراحل و تشریفات قانونی ویژه ای طی گردد. البته تقسیم ترکه به صورت توافقی و بدون دخالت مرجع قضایی نیز امکان پذیر است.
مراحل تقسیم ترکه
برای درخواست تقسیم ترکه ابتدا باید انحصار وراثت صورت گیرد. در انحصار وراثت مشخص می شود که وراث و اشخاص ذینفع در اموال متوفی چه کسانی هستند و هر کدام به چه اندازه یا نسبت از دارایی ها ارث می برند. انحصار وراثت نیز موضوع مفصلی در قانون امور حسبی است که مرجع رسیدگی کننده آن شورای حل اختلاف است.
بعد از انجام انحصار وراثت و دریافت گواهی حصر وراثت، می توان تقسیم ترکه را به صورت توافقی انجام داد. به این صورت که سندی با عنوان تقسیم نامه با رضایت و امضای همه وراث تنظیم می شود. این تقسیم نامه می تواند به صورت دستی و یا در دفاتر اسناد رسمی تنظیم گردد. اما اگر امکان چنین توافق و تفاهمی وجود نداشته و یا چند تن از وراث محجور یا غایب باشند (به استناد ماده ۳۱۳ قانون امور حسبی)، باید مسئله را از طریق مرجع قضایی حل کرد. برای این منظور باید حداقل یکی از وراث جهت درخواست تقسیم ترکه به دادگاه مراجعه نماید. همراه این درخواست باید مدارک مختلفی نیز ارائه گردد از جمله مشخصات و مدارک هویتی متوفی و وراث، گواهی فوت متوفی و گواهی انحصار وراثت.
در ارتباط با درخواست تقسیم ترکه لازم است به ماده ۵۹۱ اشاره کنیم. طبق این ماده: «هرگاه تمام شرکا به تقسیم مال مشترک راضی باشند تقسیم به نحوی که شرکا تراضی نمایند به عمل می آید و در صورت عدم توافق شرکا، حاکم اجبار به تقسیم می کند مشروط بر این که تقسیم مشتمل بر ضرر نباشد که در این صورت اجبار جایز نیست و تقسیم باید به تراضی باشد.» لذا اگر رای دادگاه در تقسیم ترکه با رضایت سایر شرکا و وراث همراه نباشد، قابل اعتراض خواهد بود.
منظور از مطالبه سهم الارث چیست؟
مطالبه سهم الارث یا دعوای مطالبه سهم الارث زمانی مطرح می شود که سهم الارث هر کدام از وراث از طریق انحصار وراثت و تقسیم ترکه انجام شده، اما اموال در اختیار یک یا چند تن از وراث می باشد. به عنوان مثال ترکه متوفی شامل چند زمین زارعی است که هم اکنون در اختیار یکی از وراث قرار دارد و از دادن سهم سایر وراث خودداری می کند. هر کدام از وراث که بخواهد سهم خود را از متصرفین طلب نماید، حق دارد از طریق طرح دعوا در دادگاه، اقدام قضایی کند.
مراحل مطالبه سهم الارث
برای مطالبه سهم الارث فرد متقاضی (خواهان) باید دادخواست خود را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به دادگاه صالح تسلیم دارد. همراه این دادخواست باید مدارک زیر را نیز ارائه نماید:
- مدارک هویتی خواهان
- مدارک هویتی متوفی و وراث
- گواهی فوت متوفی
- گواهی حصر وراثت
اگر برای اموال متوفی تقسیم ترکه انجام نشده باید ابتدا برای درخواست تقسیم ترکه اقدام گردد. زیرا تقسیم ترکه مقدمه مطالبه سهم الارث است.
نکته مهم بعدی این است که مطالبه سهم الارث جزو دعاوی مالی بوده و هزینه دادرسی آن درصدی از مال مورد مطالبه خواهد بود. بنابراین در دادخواست مطالبه سهم الارث می توان خسارات و هزینه دادرسی را نیز از متصرف (خوانده) مطالبه نمود. توجه داشته باشید که برای تنظیم دادخواست کارآمد حتما از وکیل مجرب یا موسسات حقوقی معتبر کمک بگیرید.
تفاوت های تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث
همان طور که در قسمت های قبل مشاهده فرمودید تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث دو مقوله کاملا متفاوت هستند اگر چه محوریت آنها اموال ارثی می باشد. مهمترین تفاوت تقسیم ترکه و مطالبه سهم الارث عبارتند از:
- درخواست تقسیم ترکه از امور حسبی به شمار می رود (به موجب ماده ۳۰۰ و ۳۰۴ قانون امور حسبی) اما مطالبه سهم الارث نوعی دعوا است.
- دعوای مطالبه سهم الارث از نوع دعاوی مالی است و هزینه دادرسی به صورت درصدی از اموال مورد مطالبه محاسبه می گردد. اما هزینه درخواست تقسیم ترکه عدد ثابتی است که توسط قوه قضاییه تعیین می شود.
- نتیجه تقسیم ترکه این است که حصه هر کدام از وراث مشخص می شود. در صورتی که اموال قابل تقسیم نباشند سهم هر یک به صورت پول از باقی اموال جبران می گردد. اما در مطالبه سهم الارث، سهم متقاضی به اندازه ای که در تقسیم ترکه مشخص شده، به وی اختصاص یافته یا تحت تصرف وی قرار می گیرد.
