با توجه به اینکه تقسیم ترکه و دعاوی مرتبط با آن، از دعاوی پر تکرار در دادگاه های کشور محسوب می شوند، باید اطلاعات کافی در مورد آنها کسب نمود. در این مقاله حقوقی به صورت تخصصی به این سوال پاسخ می دهیم که تقسیم ترکه چیست و چه الزاماتی دارد؟ ترکه شامل تمام دارایی های مثبت (مانند حقوق، سود سهام، املاک، طلا و ارز) و منفی (مانند مهریه همسر، مالیات و بدهی) متوفی است. ترکه پس از کسر دارایی های منفی و اجرای وصایا به وراث تعلق می گیرد. منتها وراث تنها زمانی می توانند به صورت مستقل بر سهم خود تصرف نمایند که ترکه تقسیم شده باشد. تقسیم ترکه بعد از تحریر به صورت توافقی و یا با حکم دادگاه انجام می گیرد. برای تقسیم ترکه در دادگاه، باید حداقل یکی از وارثان دعوای تقسیم ترکه در دادگاه صالح طرح نموده و مدارک لازم را ارائه دهد. جلسه دادگاه با حضور همه وراث یا امین و نمایندگان آنها برگزار می گردد. حکم دادگاه نیز از طرف همه وراث قابل اعتراض بوده و در صورت قطعی شدن قابل استناد خواهد بود. قبل از تقسیم ترکه باید حتما اموال متوفی به صورت دقیق صورت برداری شده باشد. برای اطمینان از صحت تحریر ترکه می توان به مرجع قضایی مراجعه نمود.
ترکه چیست و چه تفاوتی با ارث دارد؟
برای پاسخ به این سوال که تقسیم ترکه چیست، ابتدا باید با مفهوم ترکه آشنا شویم. ترکه به تمام دارایی ها، اموال (منقول و غیر منقول)، حقوق، مطالبات و تعهدات مالی متوفی گفته می شود. برخی مفهوم ترکه و ارث را یکسان می پندارند اما این دو متفاوت هستند. ارث قسمتی از ترکه است که بعد از کسر دیون، مالیات، مطالبات مالی، هزینه های کفن و دفن و اجرای وصایا به وراث تعلق می گیرد. تفاوت دوم این است که ترکه به محض فوت متوفی شکل می گیرد اما ارث بعد از تشریفات قانونی و کسر دارایی های منفی، به وارثان متناسب با سهم الارث آنها، تعلق می گیرد.
تحریر ترکه چیست؟
یکی از مراحل مهمی که قبل از تقسیم ترکه انجام می گیرد، تحریر ترکه است. طبق ماده 206 قانون امور حسبی تحریر ترکه به معنای «تعیین مقدار ترکه و دیون متوفی است.» به عبارت دیگر از تمام اموال متوفی صورت برداری می شود. طبق ماده 213 این صورت شامل موارد زیر است:
- توصیف اموال منقول با تعیین بهای آنها
- تعیین اوصاف و وزن و عیار نقره و طلاآلات
- مبلغ و نوع نقدینه
- بها و نوع برگ های بهادار
- اسناد با ذکر خصوصیات آنها
- نام رقبات غیر منقول
اگر وراث نتوانند به درستی ترکه متوفی را صورت برداری نمایند، می توانند از مرجع قضایی برای این امر کمک بگیرند. برای این منظور یکی از وراث، نمایندگان یا وصی آنها می تواند درخواست کتبی خود را به مرجع قضایی صالح (دادگاه یا شورای حل اختلاف واقع در آخرین اقامتگاه متوفی) تقدیم نماید.
طبق ماده 210، قبل از تشکیل جلسه، دادگاه در روزنامه کثیر الانتشار آگهی می دهد تا همه وراث، بدهکاران، طلبکاران و سایر افرادی که حقی در ترکه متوفی دارند، از موضوع مطلع شده و در جلسه حاضر شوند. علاوه بر این آگهی، به افراد ذینفع در ترکه، احضاریه ابلاغ می گردد.
دعوای تقسیم ترکه چیست؟
گفته شد برای تعیین سهم الارث هر یک از وراث باید تقسیم ترکه انجام گیرد. در مواقعی که آنها برای تقسیم ترکه توافق ندارند یا به دلیل تعدد وراث و بعد مکانی، امکان گفتگو و مصالحه وجود ندارد، می توانند برای تقسیم اموال به دادگاه مراجعه نمایند.
دعوای تقسیم ترکه
به عبارت دیگر برای طرح دعوای تقسیم ترکه دادخواست دهند. برای طرح این دعوا درخواست دهنده باید مدارک زیر را ضمیمه دادخواست خود نماید:
- نام و مشخصات درخواست دهنده تقسیم
- نام و مشخصات متوفی به همراه آدرس آخرین محل اقامت وی
- نام و مشخصات هر یک از وراث و کسانی که قسمتی از ترکه به آنها تعلق می گیرد با ذکر سهم هر کدام
همه وراث و اشخاص ذینفع برای شرکت در جلسه دادگاه دعوت می شوند. حال اگر برخی نتوانند حضور یابند، نتیجه توافقات یا رای دادگاه به آنها اعلام شده و مهلتی تعیین می شود تا رضایت یا عدم رضایت خود را اعلام نمایند. همچنین اگر برخی وراث صغیر، محجور یا مفقود الاثر باشند، قیم، امین یا نمایندگان آنها باید در جلسه دادگاه حضور یابند.
حکم دادگاه در مورد تقسیم ترکه از طرف تک تک شرکا قابل اعتراض است و در صورت قطعی شدن، قابل استناد خواهد بود. نتیجه تقسیم ممکن است افراز، تعدیل یا رد مال باشد. برای اطلاع دقیق از جزئیات حتما با وکلای متخصص مشورت نمایید.
مالیات بر ارث
در پاسخ به این سوال که تقسیم ترکه چیست، باید به موضوع مالیات بر ارث نیز اشاره کنیم. در واقع یکی از موارد مهمی که باید در هنگام تقسیم ترکه انجام گیرد، تعیین مقدار مالیات بر ارث و کسر آن از ترکه متوفی است. موضوع مالیات بر ارث موضوع پیچیده ای است که مقدار و نحوه پرداخت آن بسته به نوع اموال، طبقه وارث و سایر موارد تغییر می کند. بنابراین لازم است حتما از مشاوران و وکلای مالیاتی کمک گرفته شود. توجه نمایید که بدون پرداخت مالیات، گواهی انحصار وراثت صادر نمی گردد.
نکات مهم
در ارتباط با تقسیم ترکه لازم است نکات زیر را اضافه کنیم:
اول: طبق ماده 325 قانون امور حسبی تنها بعد از تقسیم ترکه وراث می توانند در اموال خود تصرف نمایند بدون اینکه سایر شرکا حقی در سهم (حصه) آنها داشته باشند. به عبارت دیگر بعد از تقسیم ترکه، اموال متوفی از حالت مشاع خارج شده و به تک تک شرکا اختصاص می یابد.
دوم: ترکه و ارث زمانی مفهوم می یابند که متوفی فوت کرده و اموالی از وی باقی بماند. بنابراین تصرف در اموال فرد قبل از فوت، فضولی محسوب شده و بدون اجازه مالک باطل و بی اعتبار است.
سوم: در دعوای تقسیم ترکه صرفا به تقسیم اموال بر اساس نظر کارشناس یا توافق شرکا حکم می شود. اگر در این بین اختلاف دیگری وجود داشته باشد، به عنوان مثال یکی از وراث ادعا کند که شخصی( اعم از شریک یا غیر) بدون اجازه در سهم الارث وی تصرف کرده است، باید دعوای جداگانه متناسب با نوع ادعا مطرح نماید.